Mukowiscydoza to choroba wrodzona, uwarunkowana genetycznie. Chorzy posiadają nieprawidłowy jeden gen, którego występowanie skutkuje nieprawidłową pracą komórek wydzielniczych znajdujących się w wielu organach ludzkiego organizmu, zwłaszcza układu oddechowego oraz pokarmowego. Komórki te produkują i wydzielają śluz, który jest lepki i gęsty. Jego nieprawidłowa konsystencja sprzyja gromadzeniu się przede wszystkim w oskrzelach, płucach, ale także w przewodzie pokarmowym i układzie rozrodczym, co zaburza ich działanie i powoduje występowanie różnych powikłań.
Choroba ta jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że obie kopie genu w każdej komórce są zmutowane. Rodzice osoby z autosomalnym recesywnym schorzeniem posiadają po jednej kopii zmutowanego genu, ale zazwyczaj nie wykazują oznak i objawów choroby.
Częstość występowania choroby w Polsce wynosi 1/5000 urodzonych dzieci. Chorują dziewczynki i chłopcy. Szacuje się, że około 2–5% osób w naszej populacji jest nosicielami zmutowanego genu.
Przyczyny
Mukowiscydoza spowodowana jest mutacjami w genie CFTR. Gen CFTR zawiera instrukcje dotyczące tworzenia białka CFTR, czyli kanału, który transportuje ujemnie naładowane cząsteczki zwane jonami chlorkowymi do i z komórek. Chlorek jest składnikiem chlorku sodu, soli powszechnie występującej w pocie. Chlorek pełni również ważne funkcje w komórkach, na przykład przepływ jonów chlorkowych pomaga kontrolować ruch wody w tkankach, co jest niezbędne do produkcji cienkiego, swobodnie płynącego śluzu.
Mutacje w genie CFTR zaburzają funkcję kanałów chlorkowych, uniemożliwiając im regulację przepływu jonów chlorkowych i wody przez błony komórkowe. W rezultacie komórki wyściełające drogi oddechowe w płucach, trzustce i innych narządach wytwarzają niezwykle gęsty i lepki śluz. Śluz ten zatyka drogi oddechowe i różne kanały, powodując charakterystyczne objawy mukowiscydozy.
Inne czynniki genetyczne i środowiskowe prawdopodobnie wpływają na nasilenie choroby. B Wydaje się, ze mutacje w genach innych niż CFTR mogą pomóc wyjaśnić, dlaczego niektóre osoby z mukowiscydozą są bardziej nią dotknięte niż inne. Większość z tych zmian genetycznych nie została jednak zidentyfikowana.
Objawy
Pierwsze objawy choroby zauważane są w pierwszych dobach po narodzeniu. U noworodków chorych na mukowiscydozę obserwuje się późniejsze oddanie smółki, a także dłuższy okres żółtaczki w porównanie do zdrowych noworodków.
Niemowlę wykazuje dobry apetyt, ale jego tempo wzrostu i przybierania na wadze jest mniejsze w porównaniu do zdrowych niemowląt. Stolce są charakterystyczne, określane jako stolce tłuszczowe, czyli pływające po wodzie, z widocznymi niestrawionymi resztkami mięsa, jasne, obfite o cuchnącym zapachu. Co więcej, pot dziecka chorego na mukowiscydozę jest bardzo słony, a w sytuacjach utraty soli przez skórę, czyli w czasie upałów czy gorączki łatwo dochodzi do odwodnienia dziecka.
Dzieci z mukowiscydozą mają permanentny mokry kaszel oraz odkrztuszają ropną wydzielinę. Z uwagi na zaleganie gęstego śluzu w drogach oddechowych borykają się z częstymi zapaleniami oskrzeli i płuc, co prowadzi do postępującego niszczenia tkanki płucnej. W czasie trwania choroby dochodzi do nieodwracalnych, nieprawidłowych poszerzeń oskrzeli czyli tzw. rozstrzeni oskrzeli, co pogarsza funkcje płuc. Dodatkowo, tkanka płuc ulega włóknieniu, co również nie zapewnia prawidłowej wymiany gazowej. Gęsta wydzielina blokuje również zatoki przynosowe, prowadząc do wytworzenia polipów z uwagi na przewlekły stan zapalny. Dziecko ma ropny katar oraz bóle głowy.
Jeśli chodzi o przewód pokarmowy to objawy związane są z niewydolnością trzustki spowodowaną zatkaniem przewodów wyprowadzających trzustki przez gesty śluz. Z uwagi na niewydolność trzustki zaburzone są procesy trawienia oraz wchłaniana pokarmów. Dzieci gorzej rosną i przybierają na wadze, skarżą się na bóle brzucha. Obwód brzucha dzieci często jest nieproporcjonalnie powiększony z powodu powiększenia śledziony oraz wątroby. Zalegający śluz w wątrobie także pogarsza jej funkcje, w najcięższych przypadkach powodując jej marskość. Czasem również zalegający śluz w świetle jelit może prowadzić do ich niedrożności czy wypadania błony śluzowej odbytnicy.
W okresie dojrzałości pojawiają się powikłania dotyczące funkcjonowania różnych narządów. Najczęstszym jest stałe pogarszanie się funkcjonowania układu oddechowego, co ogranicza codzienne funkcjonowanie. Pogarszanie funkcji płuc powoduje przewlekłe niedotlenienie, co manifestuje się palcami pałeczkowatymi, czyli z płytką paznokciową podobną do szkiełka zegarkowego. W miarę postępu choroby pacjenci mają coraz większe problemy z oddychaniem. Innymi powikłaniami są: odma opłucnowa z krwiopluciem, zwłóknienie płuc, marskość wątroby, nadciśnienie wrotne, cukrzyca czy osteoporoza. Kobiety z mukowiscydozą często mają zaburzenia miesiączkowania, zwykle są płodne, mogą zajść w ciąże i urodzić dziecko. Nie ma przeciwskazań do karmienia piersią. Ciąża takich kobiet traktowana jest jako wysokiego ryzyka. Mężczyźni chorzy na mukowiscydozę zwykle są niepłodni z uwagi na zatykanie przez śluz kanalików nasiennych.
Leczenie i rokowanie
Mukowiscydoza to choroba wieloukładowa, dlatego leczenie pacjenta prowadzone jest przez zespół wielu specjalistów, w tym lekarza pediatrę, pulmonologa, fizjoterapeutę, dietetyka oraz psychoterapeutę.
Leczenie obejmuje działanie kompleksowe, mające na celu usunięcie gęstej wydzieliny z drzewa oskrzelowego, utrzymanie właściwego stanu odżywienia oraz zwalczanie infekcji. Bardzo ważna jest odpowiednio dopasowana dieta, ponieważ zapotrzebowanie energetyczne większości chorych przekracza o połowę potrzeby zdrowych rówieśników. To zwiększone zapotrzebowanie kaloryczne związane jest przede wszystkim ze stratami kalorycznymi, do których należy niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki oraz zwiększonym wydatkiem energetycznym, jakim jest wysiłek oddechowy. Bardzo istotnym problemem w przebiegu mukowiscydozy są przewlekłe i nawracające zakażenia dróg oddechowych.
Do najważniejszych sposobów leczenia choroby należą:
- Stosowanie leków wziewnych: leki rozszerzające oskrzela, sterydy, 10% r-r chlorku sodu, (rozrzedzający wydzielinę śluzową w drogach oddechowych), inne mukolityki;
- Fizjoterapia stosowana codziennie, celem ułatwiania oczyszczania dróg oddechowych z zalegającego śluzu;
- Dieta bogatokaloryczna ze zwiększoną podażą kaloryczną w porównaniu z rówieśnikami, suplementacja witamin A, D, E, K, suplementacja enzymów trzustkowych;
- Antybiotykoterapia –w przypadku zakażeń;
- Insulinoterapia – w przypadku osób z wewnątrzwydzielniczą niewydolnością trzustki.
Od lat prowadzone są badania nad stworzeniem skutecznej, nowoczesnej metody leczenia przedłużającej długość i jakość życia. Obecnie choroba uznawana jest jako przewlekła i jest leczona głównie objawowo. Jak dotąd nie odkryto jednego i skutecznego leku na tę chorobę.
Przełomowym odkryciem są modulatory białka CFTR tj. iwafakor, lumakaftor, tezakaftor. Jest to leczenie przyczynowe, modyfikujące błędnie działające białko. Można wyróżnić wzmacniacze (przedłużają czas aktywności kanałów CFTR) lub korektory (zwiększają liczbę kanałów CFTR). Terapia musi być dopasowana do chorego pod względem mutacji, w Polsce nie jest refundowana.
Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad rokowania odnoszące się do całkowitego przeżycia chorych z mukowiscydozą znacznie się poprawiły. Co ważne, rokowanie jest tym lepsze, im szybciej nastąpi rozpoznanie choroby. Najbardziej korzystne jest u pacjentów, u których występuje postać mukowiscydozy z przeważającymi objawami ze strony układy pokarmowego. Okres przeżycia chorych z dominacją objawów oddechowych też znacznie się wydłużył.
Mediana długości życia chorych z mukowiscydozą w Polsce wynosi 35 lat, jednak niestety około połowa pacjentów umiera przed ukończeniem 24. roku życia. Długość życia pacjentów zależy od kilku czynników, w tym rodzaju występującej u nich mutacji genowej, momentu rozpoznania choroby oraz wdrożenia leczenia, dostępu do opieki specjalistycznej, systematycznej rehabilitacji, a także zaangażowania rodziców na wczesnych etapach choroby.
Wprowadzenie badań przesiewowych umożliwia wczesne rozpoznanie choroby jeszcze w okresie bezobjawowym. W Polsce każde dziecko urodzone po 2009 roku ma wykonywane takie badanie w kierunku mukowiscydozy. Dzięki temu choroba może być wykryta na bardzo wczesnym etapie życia (3 doba życia), co sprzyja szybkiemu wdrożeniu leczenia, zahamowaniu progresji zmian i poprawia rokowanie.
Na podstawie:
- Interna Szczeklika
- medlineplus.gov
- www.mp.pl