CG jest wynikiem gromadzenia się pewnych substancji tłuszczowych, a dokładnie glukozyloceramidu w narządach, zwłaszcza w śledzionie i wątrobie, co skutkuje ich powiększeniem oraz może wpływać na ich funkcjonowanie. Substancje tłuszczowe mogą również odkładać się w tkance kostnej, osłabiając kości i zwiększając ryzyko złamań. Jeśli szpik kostny jest uszkodzony, może to zakłócać między innymi zdolność krwi do krzepnięcia.
Rozpoznanie CG jest trudne. Choroba dotyka 1 na 157 tys. osób. Wielu chorych zostaje zdiagnozowanych bardzo późno i dochodzi do rozwoju choroby lub nie zostaje nigdy zdiagnozowanych. Do postawienia ostatecznego rozpoznania choroby Gauchera wykorzystuje się oznaczenie aktywności enzymu β-glukocerebrozydazy w leukocytach krwi obwodowej lub fibroblastach skóry wraz z potwierdzeniem występowania mutacji w genie GBA1 przy użyciu badania genetycznego.
Chorobę nazwano imieniem lekarza Philippe’a Gauchera, który jako pierwszy opisał jej objawy w 1882 roku.
Przyczyny
Przyczyną CG jest mutacja punktowa w genie GBA1, która skutkuje obniżeniem aktywności kodowanego enzymu β-glukocerebrozydazy, czyli enzymu rozkładającego glukozyloceramid. W związku z mutacją w tym genie u pacjentów z CG enzym ten nie działa prawidłowo i dochodzi do odkładania, spichrzania glukozyloceramidu w różnych komórkach, tkankach, narządach naszego organizmu, takich jak śledziona, wątroba, kości. Choroba dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny, dlatego, aby dziecko odziedziczyło chorobę, oboje rodzice muszą być nosicielami zmienionego (zmutowanego) genu GBA1.
Przebieg kliniczny, objawy
Wyróżnia się kilka postaci klinicznych choroby, a objawy są bardzo zróżnicowane, nawet w obrębie tego samego typu. Typ 1 jest zdecydowanie najczęstszy. Rodzeństwo, w tym nawet bliźnięta jednojajowe, cierpiące na tę chorobę mogą mieć różny poziom nasilenia objawów. Niektóre osoby cierpiące na CG mają jedynie łagodne objawy lub nie mają ich wcale.
Natomiast u większości osób cierpiących na CG występują w różnym stopniu następujące objawy:
- dolegliwości brzuszne z uwagi na powiększenie wątroby i/lub śledziony,
- zaburzenia kostne, osłabienie kości zwiększające ryzyko bolesnych złamań, zakłócenia dopływu krwi do kości, co może powodować obumieranie części kości,
- zaburzenia krwi, w tym niedokrwistość, która może powodować zmęczenie, zaburzenia krzepnięcia krwi, co może powodować łatwe powstawanie siniaków i krwawienia z nosa.
Rzadziej CG wpływa na mózg, co może powodować nieprawidłowe ruchy gałek ocznych, sztywność mięśni, trudności w połykaniu czy drgawki.
Typ 1 – najczęściej spotykany, tzw. typ dorosłych
Postać ta choroby może pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej ujawnia się w okresie dojrzewania. W przypadku tego typu choroby obecność resztkowej aktywności enzymu sprawia, że jej przebieg jest mniej agresywny w porównaniu do innych typów. U pacjentów z typem 1. występują objawy takie jak: małopłytkowość, powiększenie śledziony, niedokrwistość, hepatomegalia, zmiany w kościach (np. martwica kości). Objawy te prowadzą do zwiększonej męczliwości, skłonności do krwawień, infekcji, powiększenia obwodu brzucha, zahamowania wzrostu, bólów kostnych oraz przebarwień skóry. W tym typie nie występują objawy neurologiczne.
Typ 2 – ostra postać neurologiczna, niemowlęca
W typie 2 choroby występują zarówno objawy trzewne, jak i neurologiczne. Do objawów neurologicznych należą drgawki, postępujące problemy psychomotoryczne, zez, a także dysfunkcja pnia mózgu, co prowadzi do osłabienia odruchów ssania i połykania. Ponadto, zaburzenia napięcia mięśniowego, dysmorfie twarzy oraz małopłytkowość. U chorych pojawia się również uogólniony obrzęk, niska aktywność ruchowa i zaburzenia wzrastania. W najcięższych przypadkach choroba może prowadzić do śmierci już na etapie życia płodowego.
Typ 3 – neurologiczna postać podostra (młodzieńcza)
Ta postać choroby stanowi formę pośrednią pomiędzy typem 1. a 2. W ramach tego typu wyróżnia się trzy podtypy: 3a, 3b oraz 3c. Podtyp 3a charakteryzuje się postępującą miotonią i upośledzeniem umysłowym, natomiast podtyp 3b dotyczy izolowanej postaci nadjądrowego porażenia wzroku. Podtyp 3c, związany z homozygotycznym genotypem D409H, co wiąże się z wapnieniem zastawek serca, zaburzeniami widzenia horyzontalnego oraz zmętnieniem rogówki.
Leczenie
Różne metody leczenia mogą pomóc kontrolować objawy oraz zapobiegać nieodwracalnym zmianom oraz poprawiać jakość życia. Niektóre osoby mają tak łagodne objawy, że nie wymagają leczenia. Wówczas lekarz zaleca rutynowe monitorowanie w celu obserwacji postępu choroby i powikłań. Częstotliwość monitorowania zależy od sytuacji pacjenta.
Główne cele leczenia polegają na hamowaniu postępu choroby, poprawie wyników hematologicznych, zmniejszeniu hepatomegalii i splenomegalii, łagodzeniu dolegliwości ze strony układu kostnego oraz poprawie ogólnej jakości życia pacjentów.
Dla pacjentów z typem 1. oraz 3. choroby dostępna jest enzymatyczna terapia zastępcza (ETZ) (imigluceraza/welagluceraza) oraz terapia redukcji substratowej (miglustat). Terapia redukcji substratowej stanowi alternatywę dla ETZ u pacjentów, u których takie leczenie nie jest wskazane lub którzy mają łagodną/umiarkowaną postać choroby (typ 1.). Terapia redukcji substratowej polega na zahamowaniu produkcji glukozyloceramidu. Jednak te terapie są nieskuteczne w leczeniu CG typu 2.
Enzymatyczna terapia zastępcza (ETZ)
Podejście to polega na zastąpieniu wadliwego enzymu sztucznym. Enzymy zastępcze są podawane ambulatoryjnie dożylnie, zazwyczaj w dużych dawkach w odstępach dwutygodniowych aż do końca życia pacjenta. Terapia nie powinna być przerywana, nawet w czasie ciąży, ponieważ zmniejsza ryzyko poronień i powikłań krwotocznych w okresie okołoporodowym
Miglustat (Zavesca)
Ten doustny lek zakłóca produkcję substancji tłuszczowych, które gromadzą się u osób z CG. Częstymi działaniami niepożądanymi są biegunka i utrata masy ciała.
Eliglustat (Cerdelga)
Lek ten również hamuje wytwarzanie substancji tłuszczowych, które gromadzą się u osób z najczęstszą postacią CG. Możliwe działania niepożądane obejmują zmęczenie, ból głowy, nudności i biegunkę.
Leki na osteoporozę
Tego typu leki mogą pomóc w odbudowie kości osłabionych przez CG.
Zabiegi chirurgiczne i inne
Jeśli objawy są poważne i pacjent nie kwalifikuje się do mniej inwazyjnych metod leczenia, lekarz może zasugerować przeszczepienie szpiku kostnego. Podczas tej procedury komórki krwiotwórcze, które zostały uszkodzone przez CG, są usuwane i zastępowane, co może odwrócić wiele objawów CG. Ponieważ jest to metoda wysokiego ryzyka, wykonuje się ją rzadziej niż ETZ.
Zanim ETZ stała się dostępna, usunięcie śledziony było powszechną metodą leczenia choroby Gauchera. Obecnie procedura ta jest zwykle stosowana w ostateczności.
Na podstawie: