Czym jest neurofibromatoza?
Neurofibromatoza (NF), opisana w 1882 roku przez Friedricha Daniela Von Recklinghausena, jest mutacją, na którą składa się zespół objawów wpływających m.in. na skórę, układ nerwowy, kości, oczy. Objawy manifestują się inaczej u każdego chorego, nawet wśród osób blisko spokrewnionych. U wielu z nich wystąpią plamy café au lait (w kolorze „kawy z mlekiem”) i/lub różnej wielkości guzy na całym ciele.
Wyróżnia się trzy typy neurofibromatozy:
Neurofibromatoza typu 1 występuje stosunkowo często – u 1 na 2500-3000 osób, dotykając ponad 2,5 miliona ludzi na całym świecie. W przypadku Polski oznacza to około 12 tysięcy chorych. Dlaczego więc tak niewiele osób słyszało o NF1? Prawdopodobnie wynika to z bardzo zróżnicowanych objawów, których wpływ na wygląd i życie codzienne może być zarówno znaczący, jak i niemal niezauważalny – nawet dla osoby chorej.
Kiedy można podejrzewać neurofibromatozę typu 1?
Pierwsze objawy NF1 pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie, jednak tylko u części chorych udaje się ją zdiagnozować przed ukończeniem 6. roku życia. Ze względu na możliwe wystąpienie zaburzeń prawidłowego rozwoju mowy, problemów w nauce czytania i matematyki oraz zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) warto skonsultować się z lekarzem po zaobserwowaniu pierwszych charakterystycznych objawów, wśród których wymieniamy:
| owalne plamki na skórze w kolorze kawy z mlekiem (plamy café au lait), które zwykle są obecne od urodzenia i występują u ponad 90% chorych; z wiekiem mogą zwiększać swój rozmiar i liczbę |
| piegi fałdów skórnych najczęściej występujące pod pachami i w pachwinach, pojawiające się w późniejszym dzieciństwie |
| nevus anemicus, czyli wrodzone hipopigmentowane, zlewające się i cętkowane plamki, które występują głównie na przedniej ścianie klatki piersiowej i pojawiają się u aż 50% pacjentów |
| niegroźne, drobne guzki na tęczówce oka (guzki Lischa) |
| młodzieńcze ziarniaki żółte (JXG), czyli łagodne grudki o żółtawym lub brązowawym zabarwieniu, występujące we wczesnym dzieciństwie i znikające przed ukończeniem 5 lat |
| nerwiakowłókniaki, czyli miękkie, cieliste lub fioletowe guzki wielkości groszku na skórze, pod nią lub wewnątrz ciała, występujące w liczbie od kilku do nawet kilku tysięcy, które mogą powodować znaczny dyskomfort i zniekształcenia kosmetyczne |
| nerwiakowłókniaki splotowate, czyli powiększenia tkanki miękkiej o „pomarszczonej” teksturze lub przebarwienia z nadmiernym owłosieniem lub bez, mogące naciekać otaczające struktury, w tym mięśnie i kości, co może prowadzić do znacznego bólu i zniszczenia kości (także twarzy) |
| deformacje kości, takie jak skolioza (skrzywienie kręgosłupa), staw rzekomy lub koślawość nóg |
| glejaki, czyli guzy mózgu |
| złośliwe nowotwory osłonek nerwów obwodowych (MPNST), z których 70% to nowotwory o wysokim stopniu złośliwości, mogące dawać szerokie przerzuty i wiązać się ze złym rokowaniem – mediana przeżycia wynosi 18 miesięcy, a przeżycia 5 lat – 21% |
| guzy oka mogące prowadzić do utraty wzroku, pojawiające się zwykle w wieku 3 lat |
| większy niż przeciętny rozmiar głowy (ze względu na zwiększoną objętość mózgu) |
| niski wzrost |
| wysokie ciśnienie krwi |
| ból, także głowy |
| trudności w uczeniu się, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, zaburzenia ze spektrum autyzmu |
| opóźniony rozwój mowy |
| przedwczesne lub opóźnione dojrzewanie |
Jak przebiega diagnoza i leczenie neurofibromatozy?
W związku z najczęściej występującymi objawami neurofibromatozy, zwykle to pediatrzy i, nieco rzadziej, dermatolodzy, neurolodzy i okuliści jako pierwsi podejrzewają tę chorobę. W diagnostyce NF1, podobnie jak w przypadku wszystkich poważnych schorzeń, istotną rolę odgrywa czas. Dlatego tak ważne są regularne bilanse zdrowia. Należy pamiętać, że dziecko powinno być rozebrane do bielizny, by pediatra mógł zauważyć niepokojące objawy skórne. Jeśli nie jest to praktykowane przez konkretnego lekarza, zawsze można poprosić go o dodatkowe obejrzenie dziecka.
Diagnoza neurofibromatozy opiera się na międzynarodowych kryteriach klinicznych oraz rzadziej na badaniach genetycznych. W przypadku braku rodzica chorego na NF1 kryteria rozpoznania klinicznego obejmują dwa lub więcej z poniższych:
- 6 lub więcej plamek typu café-au-lait o średnicy powyżej 5 mm u dzieci przed okresem dojrzewania i większych niż 15 mm po okresie dojrzewania,
- 2 lub więcej piegów pod pachami lub w pachwinach,
- 2 lub więcej nerwiakowłókniaków lub jeden nerwiakowłókniak splotowaty,
- 2 lub więcej guzków Lischa,
- glejak narządu wzroku,
- dysplazja klinowa lub typowe nieprawidłowości kości długich,
- heterozygotyczny patogenny wariant NF1 z frakcją alleli wariantowych wynoszącą co najmniej 50% w pozornie prawidłowej tkance.
W przypadku rodzica chorego na NF1 rozpoznanie kliniczne obejmuje tylko jedno z powyższych kryteriów.
Aktualnie diagnoza NF1 opiera się głównie na występowaniu objawów, a badania genetyczne nie są potrzebne, jeśli rozpoznanie zostało już postawione. Mogą być natomiast pomocne w potwierdzeniu NF1 u dzieci z licznymi plamami café au lait i piegami w fałdach skóry, które nie spełniają innych kryteriów diagnostycznych.
Ponieważ nie istnieje lekarstwo na neurofibromatozę, leczenie opiera się na wykrywaniu i kontrolowaniu różnych objawów, które mogą się rozwinąć, oraz na poprawie jakości życia chorych. W razie potrzeby lekarz może zalecić środki przeciwbólowe, zabieg chirurgiczny, ablację laserem albo radioterapię w celu usunięcia lub zmniejszenia guzów.
Od kilku lat dopuszczona do stosowania w leczeniu objawowych, nieoperacyjnych nerwiakowłókniaków splotowatych u dzieci i młodzieży w wieku min. 3 lat jest substancja selumetynib. Zawierający ją lek pomaga zatrzymać wzrost komórek nowotworowych. W przypadku ciężkiej lub pogłębiającej się skoliozy czy poważnych ubytków kostnych, może być potrzebna regularna rehabilitacja lub operacja ortopedyczna.
Zagrożenia i wyzwania związane z neurofibromatozą
Osoby z neurofibromatozą są narażone na większe ryzyko nowotworów złośliwych. Szacuje się, że u 10% z nich rozwinie się złośliwy nowotwór nerwów obwodowych. Średnia długość życia chorych jest o ok. 10-15 lat krótsza niż w populacji ogólnej i bardziej skraca się w przypadku kobiet niż mężczyzn. U niektórych osób z NF1 może rozwinąć się guz przewodu pokarmowego. Dodatkowo kobiety poniżej 50. roku życia są obarczone wyższym ryzykiem raka piersi i powinny rozpocząć badania przesiewowe już w wieku 40 lat.
Jak wspomniano powyżej, neurofibromatoza może powodować trudności w nauce, zaburzenia rozwoju mowy, przyspieszenie lub opóźnienie dojrzewania. Zdarza się, że towarzyszy jej zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
NF1 może nieść ze sobą także ograniczenia wynikające z problemów ortopedycznych, takich jak staw rzekomy, koślawość nóg czy skolioza, które wpływają na aktywność fizyczną i codzienne funkcjonowanie chorych.
Najczęstsze wyzwanie dla chorych na NF1 i ich bliskich może stanowić dyskomfort estetyczny. Liczne plamki i guzy występujące na skórze, zwłaszcza w odsłoniętych okolicach ciała, mogą przyciągać wzrok przechodniów, kolegów w przedszkolu i szkole. Bywa, że niektóre osoby, zwłaszcza dzieci, nie potrafią wczuć się w sytuację chorych. Mogą żartować z ich niecodziennego wyglądu, problemów ortopedycznych czy trudności w nauce. Z powodu braku wiedzy na temat choroby niektórzy ludzie, widząc zmiany skórne, mogą obawiać się zarażenia.
Poczucie niezrozumienia czy wykluczenia może doprowadzić osoby z NF1 do problemów emocjonalnych lub psychicznych. Ważne, aby w takim przypadku skontaktować się ze specjalistą, który udzieli profesjonalnego wsparcia. Dobrym pomysłem może być poruszenie tematu choroby w przedszkolu lub szkole. Zwykle dzieci unikają lub wyśmiewają zjawiska i osoby, których nie rozumieją i/lub się obawiają. Dlatego tak ważne jest rozpowszechnianie wiedzy o neurofibromatozie wśród całego społeczeństwa.
Warto zapamiętać
Na podstawie:
- www.chorobyrzadkie.gov.pl/pl/lista-chorob-rzadkich/neurofibromatoza-typu-3
- www.mayoclinic.org/diseases-conditions/neurofibromatosis/symptoms-causes/syc-20350490
- www.ncbi.nlm.nih.gov/books
- www.nhs.uk/conditions/neurofibromatosis-type-1/
- www.ojrd.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13023-020-1310-3
- www.stjude.org/disease/neurofibromatosis-type-1
- www.universityhealth.com/blog/nf-awareness
Źródło: onkologia-dziecieca.pl