18 marca – Europejski Dzień Mózgu
Mózg to najbardziej skomplikowany i najważniejszy organ w naszym ciele. Odpowiada za wszystko – od myślenia i pamięci, po kontrolowanie codziennych czynności życiowych. Jest centrum dowodzenia, które koordynuje wszelkie bodźce docierające do organizmu, a jego sprawność jest niezwykle ważna dla naszego zdrowia i jakości życia.
W Europejskim Dniu Mózgu zapraszamy do przeczytania wywiadu z prof. Janem Kochanowiczem z Kliniki Neurologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, który opowiedział nam o najnowszych odkryciach w zakresie zdrowia mózgu oraz o tym, jak możemy zadbać o ten niezwykły organ.
Rola profilaktyki i stylu życia w ochronie zdrowia mózgu
Polityka Zdrowotna: Choroby neurodegeneracyjne występują coraz częściej. Zdarza się, że są one rozpoznawane u osób aktywnych zawodowo, 40-50-letnich, a nawet młodszych. Jakie są główne przyczyny chorób neurodegeneracyjnych, takich jak np. choroba Alzheimera?
Prof. Jan Kochanowicz: „Choroba Alzheimera jest ściśle związana z wiekiem. Przypadki u osób młodszych, w wieku 40-50 lat, najczęściej mają podłoże genetyczne. W ostatnich latach diagnozujemy więcej pacjentów z otępieniem – w Polsce liczba ta przekracza pół miliona, z czego 2/3 przypadków to choroba Alzheimera. Rośnie również świadomość społeczna – więcej osób szuka pomocy u specjalistów, co sprawia, że te schorzenia są częściej rozpoznawane. Może to dawać wrażenie, że choroba dotyka coraz młodszych osób, jednak w rzeczywistości największa liczba przypadków dotyczy osób po 65. roku życia, a ryzyko gwałtownie wzrasta po 90. roku życia”.
PZ: W przeszłości mówiono, że na starość człowiek „dziecinnieje”.
Prof. Jan Kochanowicz: „Tak, a dziś, dzięki lepszej diagnostyce, wiemy, że często jest to początek choroby Alzheimera. Ważnym czynnikiem ryzyka jest także płeć – kobiety są bardziej narażone, co ma związek z genami przekazywanymi po linii matki. Istnieją też dowody na to, że wykształcenie i aktywność umysłowa, mogą chronić przed rozwojem choroby. Inne czynniki ryzyka to urazy głowy w przeszłości oraz niezdrowy styl życia – nieodpowiednia dieta, brak ruchu, palenie papierosów, a także inne czynniki środowiskowe”.
Objawy, które często bagatelizujemy
PZ: Czy są jakieś „niewidoczne” objawy, które mogą wskazywać na początek choroby neurodegeneracyjnej, a które często są ignorowane przez pacjentów lub lekarzy? Na co warto zwrócić uwagę?
Prof. Jan Kochanowicz: „Tak, początkowe objawy są często bardzo niespecyficzne. Pacjent zaczyna zapominać, gdzie położył klucze czy dokumenty, ale zrzuca to na przemęczenie. Rodzina również bagatelizuje te sygnały, uznając je za zwykłe roztargnienie. Tymczasem pierwsze symptomy mogą obejmować także zmiany w osobowości – pacjent staje się drażliwy, apatyczny lub wycofany. Często to właśnie bliscy zauważają te zmiany podczas rodzinnych spotkań, na przykład w święta. Po dłuższym czasie niewidzenia członka rodziny, jego nowe zachowanie może być bardziej wyraźne. To właśnie dlatego po świętach wiele osób decyduje się na wizytę u specjalisty, zastanawiając się, czy te zmiany mogą mieć związek z początkiem choroby neurodegeneracyjnej.
PZ: Jaki wpływ na rozwój chorób neurodegeneracyjnych ma genetyka, a jaki nasze codzienne nawyki i styl życia?
Prof. Jan Kochanowicz: To proces wieloczynnikowy. Geny odgrywają kluczową rolę w przypadkach zachorowań w młodym wieku, zwłaszcza jeśli w rodzinie, szczególnie po stronie matki, występowały wcześniej przypadki choroby. W ostatnich latach coraz częściej mówi się o badaniach genetycznych, ale warto pamiętać, że nawet jeśli wynik testu nie wskazuje na obciążenie genetyczne, nie zwalnia nas to z dbania o zdrowy styl życia. Geny mogą zwiększać ryzyko choroby, ale to styl życia w dużym stopniu decyduje o tym, czy choroba się rozwinie. Dlatego kluczowe są zdrowa: dieta, aktywność fizyczna i unikanie czynników, które przyspieszają starzenie mózgu.
Zdrowy styl życia to podstawa
PZ: W jaki sposób dieta i aktywność fizyczna wpływają na kondycję mózgu? Czy można „chronić” mózg przed chorobami, takimi jak Alzheimer, dzięki odpowiedniej profilaktyce?
Prof. Jan Kochanowicz: Tak, zdecydowanie. Kluczowe znaczenie ma dieta – powinna być jak najmniej przetworzona i bogata w składniki odżywcze. Ważne jest też unikanie alkoholu, palenia tytoniu i innych używek, np. narkotyków. Aktywność fizyczna jest równie istotna – wiele osób prowadzi siedzący tryb życia, co zwiększa ryzyko nadwagi, cukrzycy, miażdżycy i chorób serca. Wszystkie te schorzenia mają wpływ na ukrwienie mózgu, a ten potrzebuje dużych ilości tlenu – choć jest stosunkowo małym organem, zużywa aż 20% tlenu dostarczanego do organizmu. Jeśli mózg nie jest odpowiednio dotleniony, zaczyna szybciej się starzeć, co może przyspieszać rozwój chorób neurodegeneracyjnych.
PZ: Zaburzenia snu, takie jak bezsenność, są coraz częściej kojarzone z ryzykiem rozwoju choroby Alzheimera. Jakie mechanizmy mogą tłumaczyć tę zależność?
Prof. Jan Kochanowicz: Istnieje wyraźny związek między snem a chorobami neurodegeneracyjnymi. Pacjenci z otępieniem często mają zaburzenia snu, ale również osoby zdrowe, wraz z wiekiem, doświadczają problemów z zasypianiem. Jest to błędne koło – z jednej strony pogarszający się sen może przyspieszać rozwój choroby, a z drugiej sama neurodegeneracja zaburza rytm dobowy i jakość snu. Duży wpływ na te problemy ma też styl życia. Dzisiaj wiele osób tuż przed snem korzysta z telewizji, laptopów, smartfonów i tabletów. Te urządzenia emitują światło niebieskie, które zaburza produkcję melatoniny i utrudnia zasypianie. Dobrym rozwiązaniem jest unikanie ekranów na godzinę przed snem i zastąpienie ich aktywnością wyciszającą – na przykład spacerem.
Opieka nad chorymi – jakie są największe wyzwania?
PZ: Jakie są największe wyzwania w opiece nad osobami z chorobami neurodegeneracyjnymi, zarówno w kontekście medycznym, jak i społecznym?
Prof. Jan Kochanowicz: Największe wyzwanie to kwestie finansowe i zmiany w modelu rodziny. Kiedyś rodziny wielopokoleniowe mieszkały razem, a opieka nad seniorami była naturalnym elementem życia rodzinnego. Dziś coraz częściej opiekę przejmują placówki opiekuńcze, co wiąże się z wysokimi kosztami. Z kolei dla pacjentów z otępieniem zmiana otoczenia jest ogromnym stresem i przyspiesza postęp choroby. Nawet kilkudniowy pobyt w szpitalu może spowodować gwałtowną degradację funkcji poznawczych, których nie da się cofnąć, nawet po powrocie do domu. Dlatego tak ważne jest, aby tworzyć warunki, które pozwolą pacjentowi jak najdłużej przebywać w znanym mu środowisku.
Źródło: politykazdrowotna.com